روابط اقتصادی، ژئوپولتیکی و استراتژیک بین تهران و مسکو اخیرا ارتقاء یافته است. به خصوص پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و حضور او در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در بیشکک و بحران کریمه، سیر صعودی این روابط تشدید شده است.

بسیاری از قراردادهای انرژی ایران و روسیه به ارزش میلیارد ها دلار نگرانی کشورهای غربی و به ویژه ایالات متحده را برانگیخته کرده است. روسیه و ایران توانسته اند تحریم های غرب را تضعیف کنند و از روش های جایگزین و دورزدن تحریم ها برای تقویت مناسبات اقتصادی خود بهره ببرند.

قراردادهای اخیری که بین دو کشور در حال مذاکره است، شامل تهاتر نفت در برابر کالا به ارزش یک میلیارد دلار در ماه می شود. این قرارداد به ایران کمک می کند صادرات نفتی خود را افزایش داده و در نهایت وضعیت اقتصادی را سر و سامان ببخشد. گزارش رویترز حاکی از آن است که به موجب این قرارداد ایران روزانه 500 هزار بشکه نفت به روسیه صادر می کند و در مقابل محصولات روسی را وارد خواهد کرد. این در شرایطی است که اروپایی ها نیز علاقمند به سرمایه گذاری در ایران هستند و تحرک های روسیه را به دقت زیر نظر دارند.

یکی دیگر از زمینه های همکاری بین ایران و روسیه قرارداد انرژی است که ارزش آن 10 میلیارد دلار برآورد می شود. این قرارداد از مسکو می خواهد 500 مگاوارت برق به ایران صادر کند و ضمن به روز کردن نیروگاه های ایران در این کشور نیروگاه های هیدرو الکتریکی ایجاد کند. در مقابل این اقدامات روسیه هم از ایران نفت وارد خواهد کرد.

قرارداد دیگری که بین ایران و روسیه در حال مذاکره است، ساخت 8 راکتور هسته ای دیگر برای ایران است. شرکت روس اتم روسیه مدیریت ساخت این راکتورها را بر عهده خواهد داشت. این در حالی است که روسیه در گذشته قراردادهای هسته ای خود در ایران را با تاخیر بسیار زیادی به سرانجام رسانده است.

در حالی که برخی تحلیلگران دلیل این همکاری ها را انگیزه های سیاسی توصیف می کنند باید توجه داشت که عوامل استراتژیک و ژئوپولتیکی نیز در این زمینه نقش دارند. این قراردادهای به نفع اقتصاد ایران است و در مقابل منافع استراتژیکی برای روسیه دارد.  

هم روحانی و هم ولادیمیر پوتین، همتای روسی او بر این باورند که تقویت روابط دوجانبه می تواند نقشی موثر در مقابله با نفوذ آمریکا و اروپا درمنطقه داشته باشد. این همکاری رو به رشد اهرم سیاسی مسکو و موقعیت منطقه ای آن در آینده را تقویت می کند.از سوی دیگر از نگاه تهران، مسکو یک اهرم در مقابله با نفوذ آمریکا به شمار می رود.
در حالی که برخی تحلیلگران دلیل این همکاری ها را انگیزه های سیاسی توصیف می کنند باید توجه داشت که عوامل استراتژیک و ژئوپولتیکی نیز در این زمینه نقش دارند. این قراردادهای به نفع اقتصاد ایران است و در مقابل منافع استراتژیکی برای روسیه دارد.

اما باوجود تمامی این همکاری ها نباید تصور کرد که روابط تهران و مسکو تنها برای دو طرف منفعت به همراه دارد. تنش بین ایران و روسیه همچنان وجود دارد و زمینه هایی برای تشدید آن مشاهده می شود.

نخست،ایران و روسیه هر دو صادر کننده انرژی هستند. برخی گزارش ها حاکی از آن است که منابع گازی ایران از روسیه بیشتر است.این موضوع از زمانی که بحران اوکراین آغاز شده حساس تر شده است. تنش ها بین پوتین و رهبران اروپایی بر سر بحران کریمه و تهدید به قطع منابع گازی صادراتی از سوی روسیه موجب شده است که کشورهای اروپایی به دنبال منابع جایگزین برای واردات گاز و قطع وابستگی به مسکو باشند. اتحادیه اروپا حدود 30 درصد از منابع گازی مورد نیاز خود را از روسیه وارد می کند. اما برخی کشورهای اروپایی 60 درصد از منابع گازی را از طریق روسیه تامین می کنند.

به همین دلیل کشورهای اروپایی در صدد واردات گاز از ایران هستند. در مقابل تهران نیز بارها اعلام کرده است که تمایل دارد مشتریان گازی خود را افزایش داده و به اتحادیه اروپا گاز صادر کند.

دوم، سیاستمداران ایرانی به خصوص اصلاح طلبان و میانه رو ها به مسکو به عنوان یک شریک ژئوپولتیکی، استراتژیک و اقتصادی اعتماد ندارند. روسیه باوجود در اختیار داشتن رای وتوی شورای امنیت به هر چهار قطعنامه تحریمی سازمان ملل علیه ایران رای مثبت داده است.

از نگاه ایرانیان، روسیه استراتژی دو سویه ای را در مورد تهران دنبال می کند. به این معنی که در زمان نیاز تهران در عرصه بین المللی صحنه را ترک می کند و حاضر است برای منافع اقتصادی خود بر سر ایران معامله کند. همین نکته می تواند دلیل تمایل روحانی به بهبود روابط با غرب و کاهش وابستگی به روسیه را تشریح کند.